آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران
ایرانی ها دارای آداب و رسوم سنتی خاصی به هنگام فرا رسیدن سال نو هستند که یکی از معروف ترین آنها مراسم چهارشنبه سوری است. به آخرین سه شنبه شب و یا شب چهارشنبه سال در ایران چهارشنبه سوری می گویند.
ایرانی ها در غروب آخرین سه شنبه سال به حیاط خانه ها و یا خیابان ها می روند و با روش کردن آتش، پریدن از روی آن و ذکر دعاهای خیر برای یکدیگر این شب را جشن می گیرند.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران دارای قدمت زیادی بوده که بسیاری از این رسوم همچون مراسم قاشق زنی دیگر اجرا نمی شود. اما این شب بسیار شگفت انگیز و تماشاییست و همه خانواده های ایرانی ارق و علاقه زیادی به این شب دارند و سعی می کنند که این جشن با شکوه و به یاد ماندنی برگزار گردد.
آداب رسوم چهارشنبه سوری در قدیم
ایرانی ها در قدیم الیام بجز روشن کردن آتش و پریدن از روی در شب چهارشنبه سوری دارای رسوم زیبایی بودند که با گذشت زمان و مدرنیته شدن زندگی ها در ایران این اجرای اینگونه مراسم ها نسبت به سابق کم رنگ تر شده است.
قاشق زنی چهارشنبه سوری
در مراسم قاشق زنی دختران و پسران جوان، چادری بر سر و روی خود میکشند تا شناخته نشوند و به در خانهٔ دوستان و همسایگان خود میروند. صاحبخانه از صدای قاشق هایی که به کاسه ها میخورد به در خانه آمده و به کاسههای آنان آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول میریزد.
آیین قاشق زنی احتمالاً نشات گرفته از این عقیده است که ارواح نیک درگذشتگان در رستاخیز آخر سال به میان زندگان بازگشته و به شکل افرادی که رویشان پوشیده است به خانه بازماندگان سر می زنند و زندگان برای یادبود و برکت به آنان هدیهای میدهند. در زند اوستا آمده است که پنج روز آخر سال تا روز پنجم فروردین اهورا مزدا دوزخ را خالی میکند و ارواح رها میشوند. قاشق زنی استفادهٔ ارواح از زبان بدنی به جای زبان گفتاری است.
فال گوشی و گرهگشایی
یکی از رسمهای قدیمی چهارشنبهسوری فالگوشی و گرهگشایی می باشد که در آن دختران جوان نیت میکنند، پشت دیواری میایستند و به سخن رهگذران گوش فرا میدهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را میگیرند.آنان بر این باور بودند که هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربانتر میگردد و کینه و رشک از وی دور میگردد. امروزه اصطلاح نمکگیر شدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نورزیدن، از همین باور سرچشمه گرفتهاست.
اجرای چنین مراسم های در گذشته باعث نزدیکی و گرم شدن محافل می شد و کودکان برای فرارسیدن چهارشنبه سوری روز شماری می کردند.
شام مخصوص چهارشنبه سوری
خانواده های ایرانی در این شب به خانه های بزرگ تر های فامیل همچون پدربزرگ و مادربرزگ ها رفته و با خوردن آجیل مشکل گشا، میوه، آش رشته و شام مخصوص، این شب را به پایان می رسانند.
شام مخصصوص شب چهارشنبه سوری در ایران سبزی پلو با ماهی بوده که بین ایرانی ها از جایگاه ویژه ای برخوردار است البته این غذای این شب بسته به منطقه و شرایط اقلیمی بسیار متنوع بوده.
دلیل آتش روشن کردن شب چهارشنبه سوری چیست
این فرض که برافروختن آتش در این روز بازماندهٔ سنت اعلان سال نو با آتشافروزی بر بامهاست و پریدن از آتش، یادمان عبور سیاوش از آتش است نیز مطرح بودهاست. از سوی دیگر چون در برخی منابع از نحوست روز چهارشنبه سخن رفته، ممکن است ابداع چهارشنبه سوری یا تحول آن به صورت فعلی در قرون اولیهٔ اسلامی رخ داده باشد.
همچنین گفته شده که چهارشنبه سوری به مناسبت بزرگداشت یاد قیام مختار ثقفی به خونخواهی حسین بن علی در ۶۶ هجری در کوفه بودهاست که در روز چهارشنبهای آغاز گردید و برای اعلان این قیام، یاران مختار بر پشت بامهای خانههای خود آتش افروختند.
برخی مردم نیز عقیده دارند که برافروختن آتش بهنشانهٔ پیروزی مختار بر قاتلان حسین بن علی است، اما این پیشینه توسط شواهد تاریخی تأیید نمیشود.
همچنین گزارش شدهاست که ابومسلم خراسانی برای آغاز قیامش در خراسان، به پیروانش دستور دادهبود تا بر پشت بامهایشان آتش روشن کنند. بهگفتهٔ ابوریحان بیرونی، هرمزد یکم، شاهنشاه ساسانی، دستور دادهبود در نوروز، مکانهای مهم را با آتش پاکیزه کنند زیرا معتقد بود که عناصر ناسالم در هوا وجود دارند.